BÌNH NGUYÊN LỘC QUÊ HƯƠNG MIỀN NAM YÊU DẤU

BÌNH NGUYÊN LỘC

QUÊ HƯƠNG MIỀN NAM YÊU DẤU

                                                     Ngô Quốc Sĩ

                Bình Nguyên Lộc tên thật là Tô Văn Tuấn sinh tại Biên Hòa trong một gia đình trung lưu. Truyện ngắn đầu tay của ông có tên Phù sa. Năm 1943, ông hoàn tất tác phẩm Hương gió Đồng Nai sau thất lạc vì chiến tranh.

          Năm 1949, ông về sống tại Sài Gòn. Năm 1950, ông viết cuốn Nhốt gió. Năm 1952, ông chủ trương tờ Vui sống. Năm 1956, ông cùng các văn hữu cho ra đời tờ Bến Nghé, và thành lập Nhà xuất bản Bến Nghé, chuyên xuất bản các tác phẩm văn chương mang hương sắc Đồng Nai, Bến Nghé.

          Ông đoạt giải nhất Văn chương toàn quốc 1959-1960 với tiểu thuyết Đò dọc. Giai đoạn 1970-1975, ông làm hội viên Hội đồng văn hóa giáo dục Việt Nam.

          Tháng 10 năm 1985, ông được gia đình bảo lãnh sang Mỹ chữa bệnh và từ trần tại Rancho Cordova, Sacramento, California năm 1987.

          Người ta thường nói tới Bình Nguyên Lộc như một nhà văn, nhà báo, mà ít ai nhắc tới thơ của ông. Thực ra, Bình Nguyên Lộc đã để một số bài thơ chuyên chở nét đẹp bình dị của đồng quê của miền Nam qua mấy tác phẩm mang tên thật lạ như Thơ Tay Trái, Thơ Ba Mén, truyện thơ Việt Sử Trường Ca và các bài thơ đăng trên tạp chí Thanh Niên và Bách Khoa..

          Trước hết, thơ Bình Nguyên Lộc không chải chuốt bóng bẩy, mà đơn sơ mộc mạc, nhưng luôn luôn chất chứa tình quê lai láng, thể hiện bản chất yêu quê cha đất tổ của dân Việt. Hãy nghe Bình Nguyên Lộc tả cảnh đồng quê Việt Nam vào buổi sáng tinh sương, trong lành như bát nước trong vắt:

               Có những ngày lòng thấy trống không

               Lâng lâng không bợn như chén nước                           trong

               Như không khí đồng quê buổi sáng

               Như tiếng chuông chùa rơi trong mênh                     mông

          Với lòng trống không như thể xa bụi trần để hòa theo tiếng chuông chùa lâng lâng, Bình Nguyên Lộc  đã chạnh nhớ quê, cảm thấy tâm hồn có chút lạnh giá và cô đơn, đành phải tìm tách cà phê để thở hơi ấm:

                   Lạnh thấm lòng mưa mai lác đác

                   Quán bên hè uống tách cà phê

                   Nhìn ghe bỗng chạnh tình quê

                   Rưng rưng nước mắt tư bề người dưng

          Tâm trạng nhớ quê của Bình Nguyên Lộc ngày nào đã phản ảnh tâm thức lưu vong của dân Việt hôm nay, lạc lõng giữa rừng người dưng xa lạ, đất khách quê người, mà hình bóng quê hương vẫn luôn luôn canh cánh bên lòng như thể mùi thơm ruộng đồng còn phảng phất:

                   Mùi đất nước ruộng vườn phảng phất

                   Nhớ cố hương ngây ngất lòng sầu

                   Năm năm bao cuộc bể dâu

                   Phút dây ôn lại như hầu hôm qua

          Nhớ mùi đất nước ruộng đồng cỏ nội, nhà thơ cũng thương cảm cho những người đồng cảnh ngộ, cùng hoàn cảnh chiến tranh, phải chìm nổi  đầy vơi trong dòng sinh mệnh nhấp nhô của đất nước:

                   Viết lại đây mẫu đời loạn lạc

                   Thương những người chìm nổi đầy vơi

                   Thơ quê khôn tả hết lời

                   Để ghi dấu vết một thời chiến tranh

          Tiếp đến, Bình Nguyện Lộc đã bày tỏ lòng thương nhớ đặc biệt đối với  người mẹ già, đẹp một cách đơn sơ chân chất. Đó là hình ảnh của những bà mẹ quê Việt Nam, suốt đời hy sinh cho con cháu. Phạm Duy đã mô tả “Mẹ quê, mẹ quê vất vả trăm chiều, nuôi một đàn con chắt chiu” thì Bình Nguyên Lộc cũng mô tả hình bóng mẹ già với những lời thơ thật truyền cảm:

                   Má của con không son không phấn

                   Má của con không áo đẹp nước hoa

                   Không lên xe xuống ngựa như các má                        gần nhà

                   Mà sao con thấy gò má của má nõn nà

                   Con hít mùi má lại nghe ngà ngà say..

          Nhớ nhất là tiếng ru ngọt ngào trầm ấm như ngụm mía lau của mẹ già, như thể hồn đất mẹ Việt Nam vọng lại từ xa xưa:

                   Từ đây thời gian dậy tiếng ru

                   Ù ơi lời má giọng trầm phù

                   Má ơi hồn đất bao năm thiếp

                   Bỗng chốc trưa nay vắng tịt mù..

          Nghe tiếng ru của mẹ già hòa theo tiếng võng đưa kẽo kẹt, nhà thơ đã mường tượng nghe thấy tiếng đồng vọng từ xa, như thể tiếng quê hương thơm phức, tiếng qúa khứ xa xăm trở về trong tâm tình hoài cổ có chút ngậm ngùi:

                   Kẽo kẹt xà nhà tiếng võng đưa

                   Đâu đây đồng vọng cõi xa xưa

                   Thổ ngơi thơm phức hồn ma cũ

                   Lòng rộn vui mà mắt lệ mờ..

          Từ nỗi nhớ mẹ với tiếng võng kẻo kẹt và lời ru  ngọt ngào, Bình Nguyên Lộc cũng gửi gấm vào thơ một chút xót xa cho người tình lỡ, như thể giấc mộng tàn phù du, qua năm gút thắt cuộc đời mãi vẫn khó quên:

          Gút đầu ghi dấu cuộc tình lỡ như một niềm đau, một mất mát khi mộng mơ tàn héo:

                   Gút đầu đánh dấu niềm đau

                   Nhìn bao mộng thuở ban đầu êm ru

                   Mộng tàn như bọt phù du

                   Ước xưa mộng cũ được ngôi mộ đầu

          Còn  bốn gút sau kể lại trình tự cuộc tình tan vở để lại vết thương đã thành thẹo:

                   Vở lòng yêu là cái gút sau

                   Gút ba là gút tôi trao thư tình

                   Gút tư người đẹp làm thinh

                   Gút năm chết hụt khi rình xe hoa..

          Một cách tổng quát, có thể nói Thơ Bình Nguyên Lộc không chải chuốt gò bó, mà tuôn chảy một cách tự nhiên, đẹp một cách bình dị, diễn tả đúng tâm trạng của một người Việt Nam, luôn luôn gắn bó với thôn quê ruộng đồng, với lúa thơm nước mát, với lời ru tiếng võng. Tiếc rằng hôm nay,Việt Nam đang bị đô thị hóa, và những bà mẹ quê đã bị đuổi khỏi ruộng vườn, trở thành người vô gia cư, sống lây lất bên hè phố, nơi bờ hồ, tại công viên. Có những bà mẹ quê còn bị công an đánh vỡ đầu, loang máu khi quyết tâm bảo vệ xóm làng. Chắc chắn nơi chín suối, nhà thơ, nhà thơ của đồng quê Việt Nam Bình Nguyên Lộc không khỏi ngậm ngùi nuối tiếc một thời xa xưa an bình:

                   Thổ ngơi thơm phức hồn ma cũ

                   Lòng rộn vui mà mắt lệ mờ..

          Còn chúng ta, người Việt lưu vong, sống vất vưởng nơi đất khách quê người, cũng đang mang tâm trạng Bình Nguyên Lộc, mắt lệ mờ khi nhớ về thổ ngơi thơm phức, mong một ngày về tìm lại ruộng đồng ngát thơm mùi quê mẹ dấu yêu..