Hồ Trường

GIẢI YẾM BẮC CẦU TÌNH

Ngô Quốc Sĩ

       

          Trang phục Việt Nam nói chung đã thể hiện những nét đẹp văn hóa nhân bản của dân Việt, tiêu biểu như áo dài, nón lá, khăn đóng khăn vành. Một nét đẹp đặc trưng của trang phục truyền thống đó là giải yếm, hay áo yếm, vừa mềm mại, vừa gợi cảm, chan chứa tình tự dân tộc. Văn chương dân gian cũng như văn chương bác học, đều chuyên chở nét đẹp tuyệt vời đó với những vần điệu thật dí dõm mà truyền cảm..

           Thu Hương đã cho phổ  biến một bài viết khá sâu sắc và lý thú về  giải yếm Việt Nam. Theo Thu Hương “ Một số nhà nghiên cứu cho rằng chiếc yếm được ra đời là để tôn lên cái lưng ong vốn được xem là một nét đẹp của người phụ nữ trong văn hóa Việt Nam.. Giải yếm có nhiều kiểu và cũng biến thái theo thời gian: Nếu cổ tròn gọi là yếm cổ xây, cổ nhọn đầu hình chữ V gọi là yếm cổ xẻ, đuôi chữ V mà xẻ sâu xuống gọi là yếm cổ cánh nhạn. Bước sang thế kỷ 20, áo yếm càng được sử dụng phổ biến với nhiều kiểu dáng và mẫu mã phong phú”

          Những kiểu yếm khác nhau qua thời gian là một trang phục rất phổ  biến trong nếp sống của dân Việt. Thu Hương viết:“không chỉ vào chốn cung đình với các mệnh phụ công nương, cái yếm còn ra ruộng đồng "dầm mưa dãi nắng" với người nông dân và cùng với chiếc áo tứ thân, cái yếm theo chị em đến với hội đình đám, góp phần tạo nên bộ "quốc phục" của quý bà thời xưa.”

          Phải nói ngay rằng, tuy rất đơn giản, không chút cầu kỳ, giải yếm đã thể hiện một nét đẹp mộc mạc, tình tứ, dễ đánh động lòng người một cách nhẹ nhàng thanh tao:

                Mặn mà môi thắm má hồng
                   Em vào ca hát giữa dòng trời mây
                   Yếm đào theo gió vờn bay
                   Quai thao che mặt bàn tay thon mềm.

          Cái đẹp ở đây là cái đẹp ỡm ờ, nửa kín nửa hở, không sỗ sàng mà thật gợi cảm:

                   Đàn ông đóng khố đuôi lươn
                   Đàn bà mặc áo hở lườn mới xinh

          Chính nét đẹp ỡm ờ như mời gọi đó làm cho chàng ngây ngất. Đừng vội quyết đoán là hở hang  sỗ sàng. Ở đây chỉ có nét đẹp mộc mạc với những rung cảm chân chất:

                   Gió xuân tốc dải yếm đào
                   Anh trông thấy oản sao không vào thắp hương.

          Hồ Xuân Hương còn mạnh bạo hơn, thả bút với những vần thơ thật linh động, khó mà tìm thấy hình ảnh nào gợi cảm hơn:

                Lược trúc lỏng cài trên mái tóc,
                   Yếm đào trễ xuống dưới nương long.
                   Ðôi gò bồng đảo sương còn ngậm,
                   Một lạch đào nguyên suối chửa thông

          Thế rồi chiếc giải yếm vờn bay theo gió và yếm đào trễ xuống dưới nương long đã trở thành chiếc cầu giao duyên nam nữ giữa trai gái làng quê. Trong truyền thống “thông cảm gián tiếp” của nền văn hóa Việt Nam, chàng thường mượn thiên nhiên làm nhịp cầu tỏ tình với nàng: “Trên trời có đám mây xanh. Ở giữa mây trắng chung quanh mây vàng. Ước gì anh lấy được nàng..”. Cũng trong con đường tỏ tình gián tiếp đó, anh đã mượn giải yếm để bắc cầu tình ái:

                   Trời mưa lấy yếm mà che

                   Có anh đứng gác còn e nỗi gì?

          Thế là em yên tâm vì có anh đứng gác. Đâu sợ ai ngó trộm nhìn lén nữa. Thế nên, không những em lấy yếm che mưa, mà em còn dịu dàng trải yếm bắc cầu mời anh sang chơi:

                   Ước gì sông hẹp một gang

                   Bắc cầu giải yếm cho chàng sang chơi

                Thật chí tình, mời anh sang chơi mà chưa thấy, em đã nóng lòng chờ đợi rồi thầm trách anh vô tình hờ hững. Em hái ngọn mồng tơi bắc cầu anh còn ngần ngại. Thôi thì em xin cởi giải yếm bắc cầu thêm lần nữa:

                   Ở gần mà chẳng sang chơi
                   Để em ngắt ngọn mồng tơi bắc cầu.
                   Mồng tơi chẳng bắc được đâu
                   Em cởi dải yếm bắc cầu anh sang

          Không những mời anh sang chơi, mà còn đi thêm bước nữa, em sẽ mở giải yếm  lấy trầu cất dấu bên trong để mời anh. Trầu này hẳn phải ngát hương, vì đã được ủ trong giải yếm đầy tình đầy nghĩa:

                   Trầu em têm tối hôm qua

                   Cất trong giải yếm mở ra mời chàng

1.                 Được nàng đáp ứng mặn mà, mời gọi thiết tha, chàng vững tâm tiến tới, không còn do dự nữa, nay xin mở lòng kết nối: 

                   Thuyền anh ngược thác lên đây
                   Mượn đôi dải yếm làm dây kéo thuyền.

          Hơn thế nữa! Chàng còn sẵn sàng đón nàng về chung sống hạnh phúc đơn sơ, với cuộc sống cà mắm thanh đạm bên đàn con thơ:

                    Cô kia yếm trắng lòa lòa
                   Lại đây đập đất trồng cà với anh.
                   Bao giờ cà chín cà xanh
                   Anh cho một quả để dành mớm con.

          Một khi may mắn được chung sống, thì giải yếm của nàng đêm đêm sẽ trở thành niềm hạnh phúc tuyệt vời, sưởi ấm thể xác và tâm hồn của chàng.

                   Đêm nằm đắp chục chiếc chăn

                   Làm sao sánh được ấm bằng yếm em?

                 Có khi giấc mơ của chàng đã thành hiện thực. Chàng đã may mắn đón nàng về chung sống, rúc vào giải yếm của nàng tìm hơi ấm. Nhưng nhiều khi hoàn cảnh chưa thuận tiện, nên chàng đành ấp ủ mộng mơ trong thương nhớ như thể tương tư:

                   Mình về mình có nhớ chăng
                   Ta về như lạt buộc khăn nhớ mình.
                   Ta về ta cũng nhớ mình
                   Nhớ yếm mình mặc, nhớ tình mình trao

                Cũng cần nói thêm, giải yếm thường được sử dụng để bắc cầu tình, để hỏi “Hỡi cô mặc áo yếm hồng. Đi trong đám hội có chồng hay chưa?”. Nhưng chẳng biết nói sao! Khi đã trao duyên thành chồng vợ, thì  giải yếm có khi lại là tấm khăn lau nước mắt, giải bày thân phận hâm hiu của nàng dâu, một đời vất vả phục vụ nhà chồng mà chẳng được thông cảm đền bù.

                    Khi xưa ở với mẹ cha
                   Một năm chín yếm xót xa trong lòng
                   Từ khi em về nhà chồng
                   Chín năm một yếm, em lật trong ra ngoài.

          Riêng nhà thơ Thu Giang, đã tặng cho giải yếm những vần thơ thật dí dõm, có chút diễu cợt, nhưng không qúa sỗ sàng:

                   Em thắt làm chi giải yếm tơ
                   Sao không thả lỏng để anh nhờ
                   Rắc rối cho đời thêm cái gút
                   Gỡ mãi xuân tàn tóc bạc phơ

          Có khi giải yếm còn được mang vào tận sân chùa để đùa vui, chẳng sợ mất lòng kẻ tu hành, phá tan bầu khí tôn nghiêm tĩnh lặng nơi thờ phượng, như lời ca dao dí dõm:

                   Ba cô đội gạo lên chùa

                   Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư

                   Sư về sư ốm tương tư

                   Ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu

        Thế là giải yếm đã thật sự phổ biến trong cung đình, nơi thôn quê trong ngày hội, ngoài ruộng đồng, và cả nơi sân chùa trang nghiêm. Trong hội họa và nhiếp ảnh, giải yếm đã trở nên phổ biến, thể hiện nét đẹp kín đáo nhưng rất gợi cảm của người thiếu nữ Việt Nam.  Có khi giải yếm còn được tôn vinh thành nghi lễ ngoại giao, tiêu biểu như Việt Nam trước đây không lâu đã  đưa cả một đoàn thiếu nữ xinh đẹp mang giải yếm tiếp đón Tổng Thống Trump trong cuộc họp Thượng Đỉnh với Kim Jong Un tại Hà Nội, làm dư luận ngạc nhiên bàn tán.. Thì ra giải yếm mãi là nét đẹp đặc trưng muôn thuở của nền văn hóa Việt Nam, như một bức tranh nhân bản tuyệt vời, thắm đượm tình tự dân tộc..